1767ਈ0 ਤੋ 1799ਈ0 ਦੇ ਸਮੇ ਜਮਨਾ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 12 ਸੁਤੰਤਰ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆ ਗਈਆ । ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਪ੍ਰਿੰਸੇਪ ਅਤੇ ਕਨਿੰਘਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ
ਮਿਸਲ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਬਰਾਬਰ । ਇਹਨਾਂ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਜਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੁਗਲ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਅਤਿਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ । ਡਾਕਟਰ ਹਰੀ ਰਾਮ ਗੁਪਤਾ, ਡਾਕਟਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਡਾਕਟਰ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਐਸ਼. ਐੱਸ ਗਾਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਸਲ ਤੋ ਭਾਵ ਫਾਇਲ ਸੀ ।"ਫਾਇਲ ਭਾਵ ਬਰਾਬਰ "
ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਿਸਲਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।ਇਸ ਦੇ ਕੀੜੀਆ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਸਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਖੋ -ਵੱਖਰੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ ।ਮਿਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀ ਚਲਦਾ ਸੀ। ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਕ ਸਰਦਾਰਾ ਨੇ ਸਾਸ਼ਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਆਪੋ- ਆਪਣੇ ਨਿਯਮ ਬਣਾ ਲਏ ਸਨ ।
ਜਿੰਨਾ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਮੱਤ ਹਨ ।ਡਾਕਟਰ ਏਂ , ਸੀ ਬੇਨਰਜੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪਰਜਾਤੰਤਰ ਵਾਲਾ, ਧਾਰਮਿਕ
ਬਨਾਵਟ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸੀ ।
ਜੇ , ਡੀ ਕੰਨਿਘਮ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਸਲਾਂ ਦਾ ਸਰੂਪ ਸੰਘੀ, ਧਰਮ ਤਾਂਤਰਿਕ ਅਤੇ ਸਾਮੰਤਵਾਦੀ ਸੀ ।ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾ ਧਰਮ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਆਪਣਾ ਸਾਸ਼ਨ ਚਲਾ ਕੇ ਗੁਰਮਤਾ ਦੇ ਨਿਰਣਿਆ ਨੂੰ ਮੰਨਦਾ ਸੀ । ਜਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਲੁੱਟ ਦੇ ਮਾਲ ਵਿੱਚੋ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਮਿਸ਼ਲਦਾਰਾ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕਾ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ।
ਬੈਨਰਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਸਲ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਬਣਾਬਟ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪਰਜਾਤੰਤਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸੀ ।ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਬਟਸਨ ਅਨੁਸਾਰ ਮਿਸਲ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਪਰਜਾਤੰਤਰ ਸੀ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰਾ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਲਈ ਸਰਦਾਰ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ।
ਇਹ 12 ਸੁਤੰਤਰ ਮਿਸਲਾਂ ਇਹ ਸਨ।
1 ਫੈਜਲਪੁਰੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ
2 ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਮਿਸ਼ਲ
3 ਰਾਮ ਗੜੀਆ ਮਿਸ਼ਲ
4 ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ
5 ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸ਼ਲ
6 ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸ਼ਲ
7 ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ
8 ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਾਲੀਆ ਮਿਸ਼ਲ
9 ਡੱਲਹੇਵਾਲੀਆ (ਡੱੵਲੇਵਾਲ ) ਮਿਸ਼ਲ
10 ਸ਼ਹੀਦ ਮਿਸ਼ਲ
11ਨਕੱਈ ਮਿਸ਼ਲ
12 ਕਰੋੜਸਿੰਘੀਆ ਮਿਸ਼ਲ
ਇਹਨਾਂ ਬਾਰਾਂ ਸੁਤੰਤਰ ਮਿਸ਼ਲਾ ਦੇ ਆਪੋ ਵੱਖੋ- ਵੱਖਰੇ ਸਰਦਾਰ ਸਨ।ਫੈਜਲਪੁਰੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਸੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਫੈਜਲਪੂਰ ਨਾਮ ਦੇ ਪਿੰਡ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਸਿੰਘਪੁਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਫੈਜਲਪੁਰੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਸਿੰਘਪੂਰੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ।
ਡਾਕਟਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਸਮੁਦਾਏ ਦਾ ਸਭ ਤੋ ਮਹਾਨ ਨੇਤਾ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ ਜੋਕਿ ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਸੀ ।
ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਫੈਜਲਪੁਰੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨਵਾਂ ਆਗੂ ਬਣਿਆ । ਜੋ ਆਯੋਗ ਸਾਸ਼ਕ ਨਿਕਲਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਿਸਲ ਦਾ ਪਤਨ ਹੋ ਗਿਆ ।ਆਹਲੂਵਾਲੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਮੋਢੀ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆਂ ਸੀ ।ਜੋ "ਆਹਲੂ " ਪਿੰਡ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਸੀ। ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤੋ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਵਾਂਗ ਪਾਲਿਆ ਸੀ ।ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ "ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਬੜਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ।ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਚੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆਂ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨੇਤਾ ਬਣਿਆ ।ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜੀਆਂ
ਜੋ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੀ ।
ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨੇਤਾ ਬਣਿਆ ।ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਉਭਾਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਹਾਕਮ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੱਡਾਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ।ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਸੀ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜੀਆਂ ਲੜਾਇਆ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ।ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਿੰਘ ਦਾ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ।ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਾ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਇਹ ਮਿਸ਼ਲ ਸਿਖਰਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ।ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਵਾਂਗ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਵੀ ਬੜਾ ਬਹਾਦਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਕਹਿ ਕੇ ਬਚਾਉਂਦੇ ਸਨ ।ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਬਾਅਦ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ।ਪੰਜਾਬ ਦੀਆ ਮਿਸ਼ਲਾ ਵਿੱਚ ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਛੱਜਾ ਸਿੰਘ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਜੱਟ ਨੇ ਕੀਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਭੰਗ ਪੀਣ ਦੀ ਆਦਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ ਸਿੰਘ ਬਾਅਦ ਭੀਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ।ਭੀਮ ਸਿੰਘ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਫੌਜ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਕੀਤਾ। ਫੂਲਕੀਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਆਲਾਂ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ।। ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਡਾਕਟਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਮਹਾਨ ਸੰਗਠਨ ਕਰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਅਧੀਨ ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ । ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ ।ਦੀਨਾਨਗਰ ਦੇ ਥਾਂ ਤੇ ਘਮਾਸਾਨ ਲੜਾਈ ਅਜੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਚਾਨਕ ਬੀਮਾਰੀਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ।ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਬਾਅਦ ਚੜੵਤ ਸਿੰਘ , ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ , ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਵਾਰੋ -ਵਾਰੀ ਨੇਤਾ ਬਣੇ ।ਜੋ ਸਾਰੇ ਆਯੋਗ ਅਤੇ ਨਿਕੰਮੇ ਨਿਕਲੇ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਾਹੌਰ, ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ,ਸਿਆਲਕੋਟ , ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ ਭੰਗੀ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਪਤਨ ਦਾ ਡੰਕਾ ਵਜਾ ਦਿੱਤਾ ।ਮਿਸਲ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਸੀ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਯਤਨਾ ਸਦਕਾ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਹੁਤ ਵੱਧ ਗਈ ।ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨਵਾਂ ਆਗੂ ਬਣਿਆ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲੀ ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ ਉਸ ਸਮੇ 12 ਸਾਲ ਸੀ ।ਡਾਕਟਰ ਜੇ . ਐੱਮ ਐੱਮ ਵਾਲੀਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆ ਮਹਾਨ ਸਖਸ਼ੀਅਤਾ ਵਿੱਚੋ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਨਾਲ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਆਗੂ ਤੋ ਸੁਤੰਤਰ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣ ਗਿਆ । ਫਿਰ ਮੀਰ ਮੰਨੂ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਰਾਜਕਤਾ ਫੈਲ ਗਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਨ੍ਹਈਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਬਣ ਕੇ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਰਿਆਰਕੀ ਉਪਜਾਊ ਪਰਦੇਸ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ।ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਮੁਕੇਰੀਆ , ਪਠਾਨਕੋਟ, ਹਾਜੀਪੁਰ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਆਦਿ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਏ ।ਕਾਂਗੜਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵੀ ਜੈ ਸਿੰਘ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਜਿੱਤ ਸੀ।ਹੋਰ ਵੀ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਕਰ ਲਏ ।ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੋਤਰੀ ਮਹਿਤਾਬ ਕੋਰ ਦੀ ਮਹਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਕੁੜਮਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। 1798 ਈ 0 ਵਿੱਚ ਜੈ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ ।ਫਿਰ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਪਤਨੀ ਸਦਾ ਕੌਰ ਕਨੵਈਆਂ ਮਿਸ਼ਲ ਦੀ ਆਗੂ ਬਣੀ ।ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਸਦਾਸਦਾ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਕੇ ਕਨੵਈਆ ਮਿਸ਼ਲ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ।ਫੂਲਕੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਮੋਢੀ ਚੋਧਰੀ ਫੂਲ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਸਿੱਧੂ ਜੱਟ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬਣ ਕੇ ਫੂਲ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਨੇ ਜੀਂਦ, ਪਟਿਆਲਾ, ਨਾਭ ਪਰਦੇਸਾ ਤੇ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਿਆ । ਸਰਦਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਵਾਲੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸਰਦਾਰ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ ਸੀ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਆਗੂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜਾ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਝੰਡਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਚਲਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨਾਮ ਨਿਸ਼ਾਨਵਾਲੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਪੈ ਗਿਆ ਸੰਗਤ ਸਿੰਘ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਭਰਾ ਮੋਹਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਆਗੂ ਨੇਤਾ ਬਣਿਆ ।ਪਰ ਅੰਗਰੇਜਾ ਨੇ ਕਰਨਾਲ, ਅੰਬਾਲਾ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਆਪਣੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਏ । ਡੱਲੵਹੇਵਾਲੀਆ ਪਿੰਡ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਡੱਲੵਹੇਵਾਲੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਮੋਢੀ ਬਣਿਆ।ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਰਦਾਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਘੇਬਾ ਨੇ ਫਿਲੌਰ, ਰਾਹੋ, ਬੱਦੋਵਾਲ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਸ਼ਹੀਦ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸ਼ੁੱਧਾ ਸਿੰਘ ਸੀ ਆਗੂ ਅਫਗਾਨਾ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਮਿਸ਼ਲ ਸ਼ਹੀਦ ਮਿਸ਼ਲ ਨਾਮਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ।ਜਿਆਦਾਤਰ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਲੋਕ ਨਿਹੰਗ ਸਨ ਜੋ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦੇ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਨੂੰ ਨਿਹੰਗ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲਗਾ ।ਨੱਕਈ ਮਿਸ਼ਲ ਦੇ ਮੋਢੀ ਹੀਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੱਕਾ ਪਿੰਡ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨੱਕਈ ਮਿਸ਼ਲ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਦੀਮਾਪੁਰ, ਸ਼ੇਰਗੜ੍ਹ, ਕੰਗਨਪੁਰ, ਦੀਪਾਲਪੁਰ, ਚੂਨੀਆ ਅਤੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਆਦਿ ਤੱਕ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਨੂੰ 18 10 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ । ਕਰੋੜਸਿੰਘੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਮੋਢੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਰੋੜਸਿੰਘੀਆ ਮਿਸ਼ਲ ਨੂੰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ।ਪੰਜ ਗੜ੍ਹੀਆ ਪਿੰਡ ਦਾ ਰਹਿਣ ਕਰ ਕੇ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨਾਮ ਪੰਜਗੜੀਆਂ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਦਾ ਨਾਮ ਪੈ ਗਿਆ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਮਿਸ਼ਲ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ।