ਅੱਜ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਤਕਨੀਕ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਸਾਨ, ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਜਨਕ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਇਹ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਿਰਵਾਦ ਦੀ ਥਾਂ ਆਫ਼ਤ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਸੀ, ਅੱਜ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡਿਆਂ ਤਕ, ਹਰੇਕ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਆਦਤ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ, ਸੋਚ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਉੱਤੇ ਗੰਭੀਰ ਛਾਪ ਛੱਡੀ ਹੈ।
ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਸ਼ਾ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ੀਮ, ਸ਼ਰਾਬ, ਚਰਸ, ਗਾਂਜਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੈਮੀਕਲ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਉੱਵੇਂ ਹੀ ਮੋਬਾਇਲ ਨਸ਼ਾ ਵੀ ਇੱਕ ਐਸੀ ਮੁਸੀਬਤ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰੋਕਥਾਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਫ਼ੀਮ ਜਾਂ ਸ਼ਰਾਬ ਵਰਗਾ ਨਸ਼ਾ ਅਕਸਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਚੋਣ ਜਾਂ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੋਬਾਇਲ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਅਣਜਾਣੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਵੱਧਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਾਪੇ, ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਰੋਂਦਾ ਜਾਂ ਜਿੱਦ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਸੌਖਾ ਹੱਲ ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੱਭ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਆਦਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਗਹਿਰੀ ਜੜ੍ਹ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੜ੍ਹਾਈ, ਖੇਡ-ਕੁਦ, ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਲੱਤ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਵੀ ਅਤਿਅੰਤ ਗੰਭੀਰ ਅਸਰ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੋ ਉਮਰ ਬਾਹਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਖੋਜ, ਕਸਰਤ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੁਣ ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਛੋਟੀ ਸਕਰੀਨ ਅੱਗੇ ਬੈਠੇ-ਬੈਠੇ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਨੀਲੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਸਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਨਾ ਸਿਰਫ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਥਕਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਘਟਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਕਮੀ, ਚਸ਼ਮੇ ਦੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਨਿਰੰਤਰ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਖੋਜ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਇੱਕਾਗ੍ਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਥਕਾਵਟ, ਚਿੜਚਿੜਾਪਨ ਅਤੇ ਆਲਸ ਆਉਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ।
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਇਸ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਪੱਖ ਹੈ। ਨੌਜਵਾਨ ਬੱਚੇ ਅੱਜ ਰੀਲਾਂ, ਟਿਕਟੋਕ ਵੀਡੀਓਜ਼, ਯੂਟਿਊਬ ਸ਼ੌਰਟਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਆਕਰਸ਼ਕ ਵਿਡੀਓਜ਼ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ 'ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਵਿਅਰਥ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਚਮਕ-ਧਮਕ ਵਾਲੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਝੂਠਾ ਆਕਰਸ਼ਣ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਹਕੀਕਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਹੁਣ ਸੋਚਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਰੰਤ ਮਸ਼ਹੂਰੀ, ਸ਼ੌਰਤ ਅਤੇ ਦੌਲਤ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹ ਅਕਸਰ ਗਲਤ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਬੇਹਿਸਾਬ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਰੋਗਾਂ ਦਾ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਟੈਂਸ਼ਨ ਡੈਫੀਸਿਟ ਹਾਈਪਰਐਕਟੀਵਟਿੀ ਡਿਸਆਰਡਰ (ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਘਾਟ), ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਘਾਟ, ਮਨੋਵਿਕਾਰ ਅਤੇ ਉਚਿੱਤ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਨਾ ਹੋਣ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਮੋਬਾਇਲ ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਵੀ ਬੱਚੇ ਤੁਰੰਤ ਹੱਲ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ, ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਘੱਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਮੋਬਾਇਲ ਦੀ ਇਸ ਭੈੜੀ ਲੱਤ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋਬਾਇਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤਕ ਦੁਨੀਆ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਉਟਡੋਰ ਖੇਡਾਂ, ਕਲਚਰਲ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਮੋਬਾਇਲ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਨਾਲ ਭਰ ਸਕਣ। ਮੋਬਾਇਲ ਵਰਤਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਸਮਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਮਾਤਰ 30 ਤੋਂ 40 ਮਿੰਟ ਹੀ ਮੋਬਾਇਲ ਵਰਤਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਸਿਰਫ਼ ਅਕਾਦਮਿਕ ਜਾਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕੰਮਾਂ ਲਈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਇਹ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਬਤਾਉਣ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਲੈਣ। ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮੋਬਾਇਲ ਸ਼ੌਂਕ ਦੀ ਵਜਾਏ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰਤ ਬਣੇ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਵੀ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਫਰਜ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋਬਾਇਲ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਈਏ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਸਕਾਰਰੀ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸਫਲ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੋਬਾਇਲ ਜਿੱਥੇ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਉਥੇ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਬੇਹਿਸਾਬ ਅਤੇ ਅਣਜਰੂਰੀ ਵਰਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਨਸ਼ਾ ਬਣਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਤੁਰੰਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮੋਬਾਇਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤ ਕੇ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉੱਤੇ ਸੀਮਾ ਲਗਾ ਕੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਲੱਤ ਤੋਂ ਬਚਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਨਿਹਰੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
liberalthinker1621@gmail.com
ਸੰਦੀਪ ਕੁਮਾਰ-7009807121
ਐਮ.ਸੀ.ਏ, ਐਮ.ਏ ਮਨੋਵਿਗਆਨ
ਰੂਪਨਗਰ