ਸਮਾਜ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅਤੇ ਸਚਾਈ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਲਈ ਜਿੱਥੇ ਕਈ ਰੂਹਾਂ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਥੇ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਇਕ ਅਹੰਕਾਰ ਰਹਿਤ ਪਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੁਲਭੂਤ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ, ਕਵਿ ਜਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਲਿਖਾਰੀ ਜਦ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਰਚ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ, ਬਲਕਿ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਰਪਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ ਵਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਅਜਿਹੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਹੌਂਸਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਸਮਾਜ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਹੋਸ਼ਿਆਰੀ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਕਲਪਨਾਵਾਂ, ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਦਰਦ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਮਸਲੇ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਸਦਾ ਨਿਚੋੜ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਲਿਖਤ ਪਿਛੇ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਮਝ ਲੁਕੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਲੇਖ ਹੋਵੇ, ਕਵਿਤਾ ਹੋਵੇ, ਨਿਬੰਧ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਹਾਣੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਲਿਖਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਸੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੇ, ਜਾਂ ਜਿਸ ਵੱਲ ਸਮਾਜ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।
ਲਿਖਾਰੀ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਿਆਨ, ਸੂਝ-ਸਮਝ ਅਤੇ ਸੋਚਣ ਦੀ ਸਮਰਥਾ ਦੇ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਪਾਠਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਉਭਾਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਈ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ, ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਦਰ ਨਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੰਚਾਂ 'ਤੇ ਅਦਾਕਾਰ, ਗਾਇਕ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਇੰਫਲੂਐਂਸਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਤਿਕੜਮੀ ਅਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਲਿਖਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਸਤੀਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂ ਰਚਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਸਨੂੰ ਹੀ ਭੁਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਅਕਸਰ ਪਰਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਭਰਪੂਰ ਕੰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਪਛਾਣ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਉਸਦੀ ਹਿੰਮਤ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਮੰਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਲੇਖਕ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ ਉਸ ਦੀ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਾਮ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਲਾਲਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਲਿਖਤ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਵੇ, ਸਮਝੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲੇ। ਜਦ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਲਿਖਤ ਲਈ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਹੋਰ ਨਵੀਨ ਲਿਖਤਾਂ ਲਿਖਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸਦੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਮੋੜਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਡਿਜੀਟਲ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਦੇ ਢੰਗ ਬਦਲ ਗਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੰਚ ਅਤੇ ਜਨਤਾ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਥੇ ਅੱਜ ਇੰਟਰਨੈੱਟ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ, ਈ-ਮੇਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸਨਮਾਨ ਪੱਤਰ ਵੀ ਲਿਖਾਰੀ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮਾਣਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਸਰਵਜਨਿਕ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ।
ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਈ ਹਸਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਲਿਖਣ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਕ ਬਦਲਾਵ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਕਈ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਿਖਤਾਂ ਪਿਛੇ ਨਾ ਕੋਈ ਮਾਇਆ ਦਾ ਲਾਲਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਖਾਹਿਸ਼ ਕਿ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਪੜ੍ਹੇ, ਸੋਚੇ, ਸਮਝੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਆਚਰਨ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਰੂਰ ਕਰੇ। ਜਦ ਕੋਈ ਲੇਖਕ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲਿਖਣ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹੋਰ ਨਵੇਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਦਾ ਜੋਸ਼ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਤਤਪਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸੰਸਕਾਰ, ਜੋ ਅੱਜ ਦੀ ਪੀੜੀ ਅਤੇ ਰੀਲਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਮੁੜ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਹੋ ਕੇ ਉਭਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਗਾਇਕ, ਅਦਾਕਾਰ, ਨੱਚਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਈਮਲਾਈਟ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੋਟੋਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਕੰਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ? ਕੀ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਵਾਇਰਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ? ਜਾਂ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਉਹ ਪਰਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਇਨਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ੋਰ-ਸ਼ਰਾਬੇ ਦੇ, ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਚੁੱਪਚਾਪ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਇਨਾਮ ਦੀ ਉਮੀਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦ ਉਸਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਕਦਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਲਈ ਅਣਮੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਹੋਰ ਉਚੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਲਿਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਮਾਪਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ, ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਸੰਸਕਾਰ, ਇੱਕ ਸੋਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਹਸਤੀਆਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰੀਏ ਜੋ ਇਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਲੇਖਕ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣਾ, ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸੋਚਵਾਨ ਸਮਾਜ ਬਣਾਉਣ ਵੱਲ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
liberalthinker1621@gmail.com
ਸੰਦੀਪ ਕੁਮਾਰ-7009807121
ਐਮ.ਸੀ.ਏ, ਐਮ.ਏ ਮਨੋਵਿਗਆਨ
ਰੂਪਨਗਰ